บริษัท สำนักพิมพ์ สยาม เรเนซองส์ จำกัด เปิดตัวผลงานใหม่ล่าสุด
“สมุดตราสะสมเจ้าจอมเลียม ในรัชกาลที่ ๕”
19th Century Royal and Noble Cyphers and Monograms of Siam :
From the Collection of Chao Chom Liam
๔ มีนาคม ๒๕๖๐ - พลเรือเอก นายแพทย์ หม่อมเจ้าปุสาณ สวัสดิวัตน์ เสด็จเป็นองค์ประธานในงานเปิดตัวหนังสือ “สมุดตราสะสมเจ้าจอมเลียม ในรัชกาลที่ ๕” หนังสือรางวัลชมเชยประเภทสวยงามทั่วไป ในการประกวดหนังสือดีเด่น ประจำปี ๒๕๖๐ จากสำนักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน (สพฐ.)
สำหรับการจัดพิมพ์ในครั้งนี้ ได้จัดพิมพ์ต้นฉบับจากสมุดตราสะสมของเจ้าจอมเลียม ในรัชกาลที่ ๕ ผู้ริเริ่มเก็บสะสมรูปตราต่างๆ อันนับได้ว่าเป็น “งานออกแบบกราฟิกยุคแรกของสยาม” ซึ่งประดิษฐ์ขึ้นใช้ในรัชกาลที่ ๔ และแพร่หลายอย่างยิ่งในรัชกาลที่ ๕ เพื่อใช้เป็นตราหัวกระดาษ ปกซองจดหมาย และตราผนึกซองจดหมาย จากต้นฉบับที่พบเป็นเล่มที่ ๒ พร้อมจำแนกตราออกเป็นหมวดหมู่ จัดทำคำอธิบายตรา พระราชประวัติ พระประวัติและประวัติของเจ้าของตราไว้อย่างละเอียด โดยมีจำนวนตราทั้งสิ้นกว่า ๔๒๓ ดวง ทั้งยังจัดพิมพ์คำอธิบายภาพถ่ายที่ปรากฏในสมุดตราสะสมต้นฉบับอีก ๑๑ ภาพ ที่บางส่วนเป็นภาพฝีพระหัตถ์ในสมเด็จพระปิยมหาราช ตอนท้ายเล่มยังได้เรียบเรียงประวัติ ผลงานด้านศิลปะและการประดิษฐ์ของเจ้าจอมเลียมไว้อีกด้วย ซึ่งสมุดตราสะสมต้นฉบับจริงและงานประดิษฐ์บางส่วน ก็ได้นำมาจัดแสดงในนิทรรศการพิเศษบริเวณหน้างาน ภายในงานนั้นได้มีการเสวนาในหัวข้อ “เจ้าจอมเลียมในรัชกาลที่ ๕ กับงานศิลปะและกราฟิกยุคแรกของสยาม” โดยคณะผู้จัดทำหนังสืออีกด้วย
คุณอรรถดา คอมันตร์ กรรมการบริหาร บริษัท สำนักพิมพ์ สยาม เรเนซองส์ จำกัด ได้กล่าวถึงการจัดพิมพ์หนังสือเล่มนี้ว่า “...ต้นฉบับหนังสือสมุดตราสะสมนี้ มีทั้งสิ้น ๒ เล่ม โดยเล่มแรกนั้น นำขึ้นทูลเกล้าฯ ถวายสมเด็จพระศรีสวรินทิราบรมราชเทวี พระพันวัสสาอัยยิกาเจ้า และสมเด็จพระเจ้าที่นางเธอ เจ้าฟ้ากัลยาณิวัฒนา กรมหลวงนราธิวาสราชนครินทร์ ทรงจัดพิมพ์ไว้เมื่อ พ.ศ. ๒๕๓๕ ในชื่อ “ตราแผ่นดิน ตราราชสกุล และสกุล อักษรพระนามและนามย่อ” เนื่องในโอกาสมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๕ รอบ ๑๒ สิงหาคม ๒๕๓๕ ของสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ ในพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพล อดุลยเดชฯ สำนักพิมพ์สยามเรเนซองส์ จึงได้จัดพิมพ์ต้นฉบับเล่มที่ ๒ ซึ่งเป็นสมบัติส่วนตัวของอาจารย์ภาวาส บุนนาค อดีตรองราชเลขาธิการ ที่ได้รับความไว้วางใจจากคุณหญิงเสริมศรี บุนนาค อนุญาตให้เผยแพร่ผลงานสะสมชิ้นสำคัญอีกชิ้นหนึ่งของเจ้าจอมเลียมสู่สาธารณชนในชื่อ สมุดตราสะสมเจ้าจอมเลียม ในรัชกาลที่ ๕...”
รศ.ดร.ปรีดี พิศภูมิวิถี และ ม.ล. ภัคภรจันท์ เกษมศรี ผู้เรียบเรียงเนื้อหา กล่างถึงการทำงานในครั้งนี้ว่า
“...ในช่วงต้นของหนังสือนั้น ได้จัดพิมพ์ต้นฉบับหนังสือจริงทั้งเล่มไว้ เพื่อแสดงให้เห็นถึงความสามารถด้านศิลปะและการออกแบบของเจ้าจอมเลียม หลังจากนั้นก็ได้จำแนกตราออกเป็นหมวดหมู่ คัดเลือกตราและจัดทำคำอธิบายตรา พร้อมทั้งเรียบเรียงพระราชประวัติ พระประวัติ และประวัติโดยสังเขปไว้ ส่วนนี้นับว่าเป็นส่วนที่ยากที่สุด ที่จะต้องถอดความสัญลักษณ์แต่ชิ้นที่นำมาประกอบกันในตรา แต่ก็ทำให้ค้นพบองค์ความรู้ใหม่ๆ ที่ทำให้ทราบความคิด ค่านิยมของคนในสมัยนั้น อาทิ บางท่านได้มีการผูกอักษรนามบุพการี หรือคนใกล้ชิด เช่นคู่สมรสไว้ในดวงตรา ทั้งยังมีการผูกคาถาเป็นภาษาบาลี-สันสกฤต และขอม อันแสดงถึงคุณธรรมประจำใจ คติพจน์ที่เป็นหลักยึดในการใช้ชีวิตของแต่ละท่าน รวมทั้งธรรมเนียมการการบังคมทูลขอพระราชทานใช้ตรา ซึ่งก็ได้คัดคำกราบบังคมทูลบางส่วนมาประกอบเนื้อหา สร้างความเข้าใจยิ่งขึ้น...”
พลเรือโท ตติย บุนนาค ผู้เรียบเรียงประวัติของเจ้าจอมเลียมได้กล่าวเสริมว่า “...สมุดตราสะสมเจ้าจอมเลียม ในรัชกาลที่ ๕ นี้ แสดงถึงความอุตสาหะเก็บรวบรวมโดยใช้เวลาต่อเนื่องหลายปี ตั้งแต่ พ.ศ. ๒๔๔๕ จนเสร็จสิ้นสมบูรณ์ใน พ.ศ. ๒๔๕๑ ซึ่งไม่เพียงแต่สะท้อนอุปนิสัยและความสามารถของเจ้าจอมเลียมเท่านั้น หากยังเป็นบันทึกประวัติศาสตร์ที่ทรงคุณค่า สะท้อนรสนิยมและความเปลี่ยนแปลงของสังคมในห้วงระยะเวลาเปลี่ยนผ่านที่สำคัญช่วงหนึ่งของราชอาณาจักรสยาม...”
“สมุดตราสะสมเจ้าจอมเลียม ในรัชกาลที่ ๕” นี้จัดพิมพ์สี่สี รูปเล่มแข็งแรง ด้วยจำนวนหน้ากว่า ๒๖๔ หน้า จัดจำหน่ายในราคา ๑,๙๕๐ บาท จำหน่ายแล้ววันนี้ทุกร้านหนังสือชั้นนำทั่วประเทศ
